Soru şu: Bu kayırma nereden çıktı? Nasıl besleniyor? Biraz geçmişe dönelim. Aslında. Adam kayırma yeni bir şey değil. Herhalde çok çok eski zamanlardan beri de vardır. Ama tarih bunu ortaçağ papazlarının başlattığını yazar. Bilirsiniz papazların çocukları yoktu. Çünkü evlenemiyorlardı. Ama yeğenleri vardı. Kardeşleri. Teyze çocukları filan. Kayırmak için. Nasıl mı kayırıyorlardı? Papaz olmanın nüfuzunu. Söz geçirme gücünü kullanarak tabii ki. Nüfuz! Büyülü sözcük bu. Nüfuz. Görünmez. Ama bilinir. Her kapıyı da açar. Öyle bir anahtar ki!

Okumaya devam ediniz >>

Adam kayırma kapısını açan da bu. Nüfuz. Bu anahtarı ilk kullanan. Belki de keşfeden. Ya da kurumsallaştıran. Papazlar.  Ve bir kez bu yola girilince.  Liyakat toplumları terketti. Yetenek de yanında. Düşünsenize, din adamları da adam kayırırlarsa, kimler kayırmaz ki? Bunun adına “Nepotizm” dediler. Latincede, yeğen sözcüğünün karşılığı olan, “Nepot” dan türeterek. Rönesans öncesi yıllardı. 1400 ler.

Peki sonra ne oldu? Hiç sormayın.

Üzerinden. Sekiz asır geçti. Çok zaman. Ne değişti derseniz. Bir şeyler değişti tabii ki. Ama, “adam kayırma” hala yerli yerinde. Şimdi. Üstüne üstlük. Adam kayırmayı besleyen. Bir hırs var. Bir ihtiras. Kendini gösterme. Gösteriş var. Meşhuriyet. Ego. Yani, pek de akıl işi sayılmaz. Daha çok algı işi. Garipçe bir duygu. Ortalarda dolanıp. Görünmekten hoşlanan. Bir insan türü işte.

Ve yeni de bir araç var. Adam kayırmayı yayan. Çoğaltan. Yerleştiren. Bir araç. “Network”. İlişki ağı diyelim. Ve bu ağın içinde akan. Yeni bir şişede. Eski bir uyuşturucu. “Biat”. Gönüllü kulluk yani. Aşağıdakilerin üste. Üstün yukarılara biatı. Başeğmesi yani. Fransız yazar ve düşünür La Boetie. Kısacık  hayatına sığdırdığı kısa bir metinde. 22 yaşında bir üniversite öğrencisiyken. 1550 de yazdığı. O, 100 sayfalık söylevde. Gönüllü kulluğu incelemiştir. “Gönüllü kulluğun ilk nedeni alışkanlıktır..” diye yazar. Ve eğer kulluk yapıyorsan, “..sonunda, özgürlükler ile birlikte yüreklilik de kaybedilir ” sonucuna varır. Nasıl bir durumdur bu? Gönüllü kulluk. Bu, “bir itaat zincirine teslim oluş” durumudur. Yukarıya teslim olarak. Aşağıyı teslim almak. “Başeğerek başolmak“. Boetie’ nin deyişiyle, “.. birini diğeriyle kullaştırarak,.“, bir zincir oluşturmak yani. Aralıksız bir zincir. Hepsi. En yukarda. Başkana tutunan. “..odunu yarmak için, odundan çıkan yongayı kullanmak” gibi sanki, der, Etienne de la Boetie.

İster amirin olsun. İster meslektaşın. İsterse de eski bir dava arkadaşın. İster tanıdığın olsun. İster tanımadığın. İsterse de kırk yıldan beri bildiğin. Koşulsuz bağlıysan eğer. Sadece onun dediğini yapmak zorundaysan. Onun istediği gibi düşünmek zorunda. Onu hoşnut tutma. Onun için çabalama. didinme. Hiç düşünmeden. Hiç sorgulamadan…Bir itaat zincirindesin demektir. Koşulsuz. Gönüllü. Çapsızları besleyen de budur. Çapsızlara. Kendini “bir şey oldum!” diye düşündürten..

Ve sorar La Boetie, kitabının sonunda. “ …bu nasıl bir işkencedir Tanrım? Birinin hoşuna gitmek için gece ve gündüz düşünmek zorunda olmak; aynı zamanda, yeryüzündeki bütün insanlardan daha çok ondan korkmak“.

Şimdi! Günümüze gelirsek. Tüm bunları tek bir pakete koyup. Üzerine de tek bir şey yazabiliriz. O nedir derseniz. Ekonomiye batmışlığın gerçeği. Menfaat. Şöyle veya böyle. Şu veya bu şekilde. İster iç cep. İster yan cep. Sonuç olarak. Tüm yollar oraya çıkıyor: Menfaat. Bu durumda. Ve tabii ki. İlişki ağı denilen şey de. Artık. Bir hayırseverlik ağı değil. Bir yardımlaşma bağlılığı hiç değil. Basitçe. Bir çıkar ağı. Çıkar için taraf olmak. Taraftar olup çıkar sağlamak. Nihayetinde. Sistem bunu üretti. Tabii ki herkes böyle değil! Tabii ki her zaman, her yerde böyle değil! Ama. Çoğunluk böyle! Bazıları. Farkında bile olmadan.

Liyakat eridi. Yetenek yükselemiyor artık. Yetenek yukarılardan kaçıyor. Uğramıyor bile. Yükselen “yeteneksizlik”. Fırsat bu fırsat. Yukarılara koşuyor. İstila ediyor tepeleri.

Çok mu kötümser oldu? Oldu valla!

Ama. Durum bu. Susayım artık.

Önceki Yazı: Başkan 2: Kendini kayırma